امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ پنجمين اختر فروزان آسمان امامت و هفتمين گوهر عرش عصمت است. او شكافنده و تبيين كننده علوم اسلامي است.
امامي كه سراسر زندگي اش نور بود و همه لحظات عمر با بركتش، در راه ارشاد و هدايت انسان ها صرف شد.

امامي كه از زمينه سازي هاي پدرش امام سجادعليه السلام در راستاي معرفي مكتب تشيع، و مبارزه با طاغوت ها، بهره برداري بسيار كرد، و با تربيت شاگردان برجسته، و تبيين فقه ناب اسلام و اهل بيت ـ عليه السلام ـ بزرگ ترين قدم را براي شناسايي تشيع و مكتب اهل بيت ـ عليه السلام ـ برداشت.

او در سن چهار سالگي در كربلا و ماجراي عاشوراي حسيني حضور داشت، و در سفر كوفه و شام، همراه پدر، همه ماجراها را مي ديد، و براساس فرهنگ عاشورا تربيت شد.
او تجسمي از ارزش هاي والاي انساني و كمالات اخلاقي بود و همه لحظه هاي زندگي درخشانش، درس هاي بزرگ انساني را الهام مي بخشيد.

زندگي امام باقرعليه السلام مصادف با دوران پر تلاطم زوال بني اميه بوده است، اما به دليل شرايط خاص آن زمان ايشان از نظر سياسي در انزوا بودند و اعتراض هاي او، با اين كه در اين راه تا سر حد شهادت حركت كرد، به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه براي سرنگوني رژيم بني اميه نيانجاميد.

او دريافته بود فرهنگ تشيع در انزوا قرار دارد؛ از اين رو لازم بود به يك انقلاب وسيع فرهنگي دست بزند و با تشكيل حوزه علميه و تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد ـ صلي الله عليه وآله ـ و خط فكري تشيع را آشكار كند.

بر همين اساس امام باقرعليه السلام زمينه سازي بسيار عميق و خوبي در اين راستا نمود و پس از ايشان، فرزند برومندش امام صادق ـ عليه السلام ـ با تشكيل حوزه علميه با چهار هزار نفر شاگرد، آن را به ثمر رسانيد و يك دانشگاه عظيم اسلامي در تاريخ اسلام آشكار و ماندگار شد.

بنابراين، مي توان گفت؛ امام باقر ـ عليه السلام ـ مؤسس و بنيانگذار حوزه علميه شيعه و نهضت فرهنگي انقلاب فرهنگي تشيع بود.

امام محمد باقر علیه السلام در هفتم ذی الحجه سال 114 و به قولی در ربيع الاول و يا ربیع الثانی سال 114 به شهادت رسيدند.

آن چه مسلم است اين است که امام باقر عليه السلام با طرح مرموز و مخفيانه هشام بن عبدالملک، مسموم شده و به شهادت رسيد، ولي عامل و چگونگي آن به روشني مشخص نيست. بعضي مي نويسند: ابراهيم بن وليد بن يزيد بن عبدالملک (پسر برادر زاده هشام) آن حضرت را مسموم نمود. و بعضي مي نويسند: زيد بن حسن به دستور هشام، زهر را به زين اسب ماليد و اسب را به حضور امام باقر عليه السلام آورد، و اصرار کرد که آن حضرت بر آن سوار گردد، آن حضرت ناگزير بر آن سوار شد و آن زهر در بدن او اثر کرد، به گونه اي که ران هايش متورم شد و سه روز به سختي در بستر بيماري افتاد و سرانجام به شهادت رسيد.

منبع:

- ر.ك: امام باقرعليه السلام بنيانگذار نهضت فكري ـ فرهنگي تشيع، حجت الاسلام علي اصغر صرفه جو، مقاله، تبيان.
- رجال كشي، ص 125.
- همان، ص 125.